Instytut De Republica we współpracy z Instytutem Historii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w dniach 6-8 lipca 2022 roku zorganizował konferencję naukową „Jezuici: nauka i nauczanie, sztuka, kultura, duchowość”. Trzydniowe wydarzenie, które zgromadziło dziesiątki naukowców badających dzieje zakonu założonego przez Ignacego Loyolę, miało za zadanie przekrojowe ukazanie obecności zakonników w rozmaitych dziedzinach: od nauki i wychowania, aż po sztukę.

Przypadające na 2022 rok rocznice związane z jezuitami – jak chociażby 400. kanonizacji Ignacego Loyoli i Franciszka Ksawerego, 365. męczeńskiej śmierci Andrzeja Boboli, 425. śmierci ks. Jakuba Wujka oraz 410. śmierci ks. Piotra Skargi – stały się inspiracją do zorganizowania ogólnopolskiej konferencji poświęconej zakonowi, którego działalność i spuścizna na stałe wpisały się w dzieje naszego kraju: – Polska historia zakonu założonego przez św. Ignacego Loyolę, a zatwierdzonego przez papieża Pawła III w 1540 roku, to w dużej mierze po prostu historia naszego kraju, kreślona nieprzerwanie od 1564 roku, kiedy to biskup warmiński – Stanisław Hozjusz – sprowadził zakon na nasze ziemie. Od tego czasu, przez wiele lat jezuici byli wyłącznymi nauczycielami i wychowawcami polskiej młodzieży magnackiej i szlacheckiej – podkreślił w słowie wstępnym skierowanym do słuchaczy i prelegentów dr hab. Bogumił Szmulik, prof. ucz, dyrektor Instytutu De Republica.

Edukacja oraz poświęcenie nauce to skojarzenia, które jako pierwsze przychodzą na myśl w kontekście jezuitów. Wśród zakonników, którzy zapisali się złotymi literami w dziejach, nie tylko polskich, jednym tchem wymienić można Piotra Skargę, Jakuba Wujka, Karola Malaperta, Marcina Poczobuta, Macieja Sarbiewskiego czy Józefa Rogalińskiego. – Jezuici od początku swego istnienia doceniali znaczenie pracy z młodzieżą i zakładali coraz to nowsze szkoły odznaczające się wysokim poziomem nauczania. Siecią swych placówek pokryli nie tylko Europę, ale także inne kontynenty. Rozchodząc się na cały świat, położyli zasługi w dziedzinie językoznawstwa, opracowując dla potrzeb misjonarzy gramatyki, m.in. języków: japońskiego, chińskiego i sanskrytu. Poza szkolnictwem i pracą naukową jezuici prowadzili misje ludowe, którymi rychło objęli cały kraj podnosząc w ten sposób zarówno moralność, jak i kulturę religijną w szerokich masach społeczeństwa – podsumował Bogumił Szmulik.

Trwająca trzy dni konferencja składała się z kilku części. Każda z nich miała na celu ukazanie działalności zakonników w innym aspekcie. Pierwsze trzy dotyczyły historii zakonu oraz jego najwybitniejszych przedstawicieli. Prelegenci, mówiąc o dziejach formacji założonej przez Loyolę, odnosili się zarówno do czasów zamierzchłych, jak i tych bardziej współczesnych. Jeden z paneli w całości został poświęcony XX wiekowi. Wykłady przedstawiające misje wschodnie jezuitów w ocenie komunistów polskich i sowieckich w XX wieku czy ich inwigilację w okresie PRL wygłosili naukowcy na co dzień związani z Instytutem Pamięci Narodowej, między innymi dr hab. Jan Szumski, prof. IH PAN, dr Paweł Libera oraz dr hab. Rafał Łatka.

Referat dotyczący Piotra Skargi zaprezentował o. dr hab. Tomasz Homa, który przestudiował wielodyscyplinarne ujęcie problematyki mądrości u Piotra Skargi. W swoim wystąpieniu wskazał na uniwersalność tekstów tego pisarza i kaznodziei: – Wyłaniający się z tekstów Skargi portret własny Polaków, a dokładniej polskich elit społecznych i politycznych końca XVI wieku szokuje swoją ponadczasową aktualnością. Odnosi się wrażenie, że zderzenie „mądrości” z „głupotą” w skargowskim rozumieniu tych terminów, pomimo 425 lat jakie dzielą nas od pierwszego wydania Kazań sejmowych, trwa w najlepsze nadal – skonstatował.

Kolejne panele dotyczyły edukacji oraz wychowania. Omówione zostało między innymi nauczanie w kolegiach jezuickich doby staropolskiej w aspekcie historiograficznym, wkład jezuitów w potrydenckie kształcenie duchowieństwa w Polsce czy wychowanie patriotyczne w prowadzonych przez zakon szkołach w Polsce od XVI do XX wieku. W części poświęconej duchowości, dr hab. Wacław Królikowski SJ omówił charakterystyczne rysy duchowości ignacjańskiej, zaś prof. dr hab. Anna Pobóg-Lenartowicz przeanalizowała zjawisko kultu maryjnego u jezuitów śląskich w czasach nowożytnych. W częściach poświęconych książce i sztuce przybliżono wkład zakonników w dziedzictwo kulturowe Polski. Ostatnia część konferencji, zatytułowana „Jezuici na antypodach świata”, w całości została poświęcona omówieniu najważniejszych dzieł Tomasza Szpota Dunina, w których ukazywał między innymi wczesne kontakty dyplomatyczne między Wielkim Księstwem Moskiewskim a Chinami czy kulturową i cywilizacyjną rolę szlaków komunikacyjnych z Azji Mniejszej do Chin.

Tekst: Instytut De Republica 
Fot. Instytut De Republica / Marek Antoszkiewicz