Pielgrzymka

 

Po zakończonych uroczystościach weselnych w Kanie Galilejskiej Jezus przybył wraz z Matką i swymi uczniami do Kafarnaum nad Jeziorem Galilejskim. Zapewne zatrzymał się w domu jednego ze swych uczniów. Pierwszy pobyt Jezusa w „Wiosce Nahuma” nie trwał długo. Później jednak Kafarnaum stało się bazą wypadową dla Jego działalności misyjnej i drugą ojczyzną.

„Zbliżała się pora Paschy żydowskiej” (J 2,13) i Jezus podjął pielgrzymkę do świątyni. Pascha była największym i najpiękniejszym żydowskim świętem wolności i wybawienia. Była (i jest nadal) radosnym świętem rodzinnym, łączącym pokolenia. Trwała siedem dni (w diasporze osiem). Każdy Żyd tęsknił za nią, również Jezus (por. Łk 22,15). Rytuał Paschy wywodzi się z pasterskiej tradycji nomadów. Na rozpoczęcie redyku (pierwsza pełnia księżyca na wiosnę) pasterze ucztowali przy ognisku w postawie stojącej. W trakcie świętowania ofiarowali bóstwu baranka. Był to obrzęd błagalny. Miał chronić przed złem i zapewnić płodność i ochronę stad. Obrzęd ten związano później z nocą paschalną, w trakcie której Izraelici opuścili Egipt, miejsce niewoli. Sposób świętowania Paschy został dokładnie sprecyzowany przez Boga i przekazany Mojżeszowi (por. Wj 12,1-14). W czasach Jezusa obowiązywał zwyczaj corocznego pielgrzymowania do Jerozolimy w święto Paschy. Nie wymagano go od kobiet i mężczyzn żyjących w znacznej odległości od Świętego Miasta. Jednakże Matka Jezusa przestrzegała go skrupulatnie. Również i tym razem towarzyszyła Synowi.

Pielgrzymi udawali się do Jerozolimy zazwyczaj pieszo, w karawanach. „Pielgrzymka wyruszała pod koniec marca lub na początku kwietnia, czyli w najpiękniejszej porze roku w Palestynie. Niebo było wyjątkowo pogodne, powietrze czyste i orzeźwiające, pola pełne wiosennych zapachów i śpiewu ptaków, wszędzie kwiaty i dojrzewające plony. Po drodze śpiewano, gawędzono, przekazywano sobie informacje, zawiązywano nowe przyjaźnie. Rozpierająca serca radość odnawiała się co roku i wzrastała” (B. Martelet).

Pascha w stolicy ściągała olbrzymie tłumy. Według współczesnych szacunków Jerozolima w czasach Jezusa liczyła od dwudziestu pięciu do trzydziestu tysięcy mieszkańców łącznie z mieszkającymi poza murami miasta. Zaś na święta przybywało od dwustu do trzystu tysięcy pielgrzymów. Pewne wyobrażenie o tej sytuacji daje ilość pielgrzymów nawiedzających Mekkę albo Medjugorje, a w mniejszym stopniu turystów zjeżdżających do Zakopanego na Sylwestra. Tak ogromny tłum musiał wywoływać rozgardiasz i chaos.

Przyczyniał się do niego dodatkowo zewnętrzny dziedziniec świątynny, zwany Dziedzińcem Pogan. W czasie świąt, stawał się on rodzajem greckiej agory, ogólnonarodowego forum, na którym „tłoczyli się pielgrzymi ze wszystkich stron; wymieniali się wiadomościami, rozprawiali o świętych Pismach, utwierdzali się nawzajem w przekonaniu o wielkości ludu wybranego i swoim oczekiwaniu Mesjasza” (F. Fernandez-Carvajal).

Plac świątynny w okresie świątecznym pełnił ponadto rolę wielkiego targu. Rytuały świąteczne polegały między innymi na składaniu ofiar, zarówno bezkrwawych jak i krwawych. Handlowano zwierzętami, sprzedawano mąkę, oliwę, sól, wino. Bankierzy wymieniali zagraniczną walutę na sykle, w których młodzi mężczyźni zadośćczynili obowiązkowi uiszczania opłaty świątynnej. Nie mogli jej bowiem składać w innej walucie, na której znajdowały się podobizny pogańskich bogów i władców. Dotyczyło to zwłaszcza pielgrzymów z diaspory, którzy przynosili ogromne zyski bankierom i zarządzającym świątynią saduceuszom.

Dziedziniec Pogan stawał się faktycznie pogański. „Rozbrzmiewały w nim ryki wołów, beczenie owiec, gruchanie gołębi, a zwłaszcza przenikliwe krzyki kupców i bankierów, których było tam pełno. Docierało tu z wnętrza świątyni tylko słabe echo śpiewów liturgicznych i nikły odblask jarzących się świateł. Wszystko to przypominało wielki targ bydlęcy lub zbiorowisko handlarzy, ale nie przedsionek domu, w którym mieszkał niewidzialny Bóg Izraela” (G. Ricciotti).

Pytania do refleksji:

  • Które święta przeżywasz najgłębiej? Dlaczego?
  • Czy możesz sobie przypomnieć ważne dla ciebie pielgrzymki? Czego cię nauczyły?
  • Czy traktujesz swoje życie jak drogę, pielgrzymkę? W czym się to wyraża?
  • Co sądzisz o zwyczajach towarzyszących żydowskiej Passze?

 

Gniew

 

Widok, jaki zastał Jezus w najświętszym miejscu Żydów, wzbudził w Nim święty gniew. Wprawdzie „oglądał nieraz podobne sceny, ale wtedy wiódł żywot ukryty, prywatny. Obecnie miało się rozpocząć Jego posłannictwo w pełnym tego słowa znaczeniu” (G. Ricciotti). Ukręcił więc bicz ze splecionych sznurków lub trzcin (fragellion), którym zdewastował świątynny handel: „powypędzał wszystkich ze świątyni, także baranki i woły, porozrzucał monety bankierów, a stoły powywracał” (J 2,15). „Wydarzenie to pozwala nam dostrzec ważny rys duszy Jezusa, ważny rys Jego ludzkiego charakteru. Będąc człowiekiem, odczuwa namiętności ludzkie; gniewa się, miota, uderza. Ten Żyd energiczny, który nie bacząc na tłum ośmiela się podnieść głos protestu, wzrusza nas bardziej niż te pobożne figurki, które każą nam czcić człowieka mdłego, bez wyrazu i bez charakteru” (H. Daniel-Rops).

Czyn Jezusa miał wymiar profetyczny. Prorocy bowiem przekazywali słowo od Boga nie tylko w sposób ustny, ale także symboliczny. W takim przekazie celował szczególnie Ezechiel. Ozeasz z kolei odwoływał się do wydarzeń z własnej biografii. Czyn Jezusa wpisywał się w znaki mesjańskie, bowiem „bicz mesjański” był zapowiedzią czasów mesjańskich. „Ponadto z literatury prorockiej wynikało, że Mesjasz miał przyjść do świątyni i oczyścić ją jakby ługiem farbiarzy. Był to więc kontekst bardzo zrozumiały dla współczesnych” (I. Gargano). Zwłaszcza dla przeciwników Jezusa. „Gest Jezusa będzie Go drogo kosztował. On dobrze wiedział, na jakie niebezpieczeństwo się narażał, a jednak do końca nie chciał wyrzec się swej spójności, zgadzając się na frontalne starcie z grupą kapłańską, która była u władzy” (I. Gargano).

Jezus nie tylko wykonał profetyczny gest, ale również uzasadnił swoje wzburzenie: „Zabierzcie to stąd i z domu mego Ojca nie róbcie targowiska!” (J 2,16). Ewangelista Marek, który podobnie jak pozostali synoptycy, umieszcza tę scenę w ostatnich dniach życia Jezusa, dodaje: „Czyż nie jest napisane: Mój dom ma być domem modlitwy dla wszystkich narodów, lecz wy uczyniliście go jaskinią zbójców” (Mk 11,17). Majestat miejsca świętego, które stanowiło znak obecności Boga i więcej, dom Ojca, został przesłonięty przez handel, chaos i nieporządek. Jezus zainterweniował, ponieważ interesy ludzkie zastąpiły sprawy Boże. W jego słowach uderza alternatywa między domem Ojca i domem handlu. Nie ma tu miejsca na stanowiska pośrednie. Świątynia, która nie jest miejscem modlitwy staje się miejscem handlu. Jeśli nie celebruje się liturgii, modlitwy i chwały Bożej, celebruje się liturgię rynku, rytuał pieniądza.

Już prorok Jeremiasz siedem wieków wcześniej przestrzegał: „Może jaskinią zbójców stał się w waszych oczach ten dom, nad którym wzywano mojego imienia? Ja [to] dobrze widzę – wyrocznia Pana” (Jr 7,11). Wykazywał też na niespójność między kultem religijnym a praktyką życia: „Oto wy na próżno pokładacie ufność w zwodniczych słowach. Nieprawda? Kraść, zabijać, cudzołożyć, przysięgać fałszywie, palić kadzidło Baalowi, chodzić za cudzymi bogami, których nie znacie… A potem przychodzicie i stajecie przede Mną w tym domu, nad którym wzywano mojego imienia, i mówicie: «Oto jesteśmy bezpieczni», by móc nadal popełniać te wszystkie występki” (Jr 7,8-10). Prorok przestrzegał przed życiowym dualizmem. Udział w świątynnym kulcie jest miły Bogu, gdy znajduje odbicie w czynach miłosierdzia i miłości. Przypominając słowa Jeremiasza, Jezus odświeżył pamięć kustoszów świątyni. Być może uznali oni głos proroka „za zbyt odległy i przebrzmiały, podczas gdy korzyści płynące do skarbca świątyni z targowiska były bliskie i realne” (G. Ricciotti).

Gniewne i pełne żaru o świątynię słowa Jezusa są ostrzeżeniem skierowanym także do współczesnych sanktuariów i kultu. „Niezwykle łatwo jest wykorzystywać miejsce święte do prowadzenia własnych interesów i czerpania swoich korzyści. (…) Powoli prowadzi to do autodestrukcji sanktuarium. Stopniowo bowiem traci ono swoje pierwotne bogactwo, swoją autentyczność, i staje się po prostu narzędziem w rękach tego, kto interesuje się nim jedynie jako okazją do zarobku i niczym więcej” (I. Gargano). Prorocki gest Jezusa odnosi się do wykorzystujących świątynię w celu zdobycia honorów, tytułów, przywilejów, zrobienia kariery, ale również do modlących się w niej, uczestniczących liturgii jako w swoistym handlu wymiennym. Alessandro Pronzato zauważa, że niektórzy chrześcijanie traktują pobożność jako swoiste „alibi”. Wydaje im się, że w kościele można za pomocą modlitw i drobnych ofiar usprawiedliwić fundamentalne złe postępowanie, sprzeczne z wymaganiami sprawiedliwości, uczciwości i miłości bliźniego. Jednak taki rodzaj kultu jest fałszywy. Być może daje chwilowe odczucie spokoju sumienia, ale jest to spokój złudny, iluzoryczny, który nie płynie od Boga.

Gest Jezusa, zrozumiały dla kapłanów i handlujących, okazał się profetyczny dla jego pierwszych uczniów: „przypomnieli sobie, że napisano: Gorliwość o dom Twój pochłonie Mnie” (J 2,17). Są to słowa pasyjnego Psalmu 68. Gorliwość Jezusa o dom Ojca i Jego sprawy stanie się w przyszłości jednym z motywów śmierci Jezusa. Gorliwość, by oddać własne życie za świat (por. J 6,51) „pochłonie” Go całkowicie. Papież Benedykt XVI komentuje: „Życie słowem Boga skazuje modlącego się na całkowitą izolację; staje się ono dla niego udręką z powodu cierpień zadawanych mu przez otaczających go ludzi, którzy dyszą nienawiścią do niego. «Wybaw mnie, Boże, bo woda sięga mi po szyję. (…) Dla ciebie bowiem znoszę urąganie (…) gorliwość o dom twój mnie pożera» (Ps 69,2.8.10). W tym cierpiącym sprawiedliwym pamięć uczniów rozpoznała Jezusa. Gorliwość o dom Boży doprowadza Go do Męki, do Krzyża. Taki właśnie jest podstawowy zwrot, którego Jezus dokonał w temacie gorliwości – zelos. «Gorliwość», która chciała służyć Bogu, posługując się przemocą, przekształcił w gorliwość Krzyża. W ten sposób ustanowił raz na zawsze kryterium autentycznej gorliwości: jest to gorliwość dającej siebie samą miłości. Taką gorliwością musi kierować się chrześcijanin”.

Pytania do refleksji:

  • Co jest powodem twego gniewu? Jak sobie z nim radzisz?
  • Co sądzisz o „świętym” gniewie Jezusa?
  • Czy byłbyś gotów ponieść trudne konsekwencje niepopularnych decyzji?
  • Czym jest dla ciebie świątynia? Którą cenisz sobie szczególnie?
  • Czy nie wykorzystujesz świątyni dla celów prywatnych, egoistycznych?
  • Czy nie próbujesz uczestniczyć w handlu wymiennym z Bogiem?
  • Jak wygląda twoja gorliwość w służbie Bożej?

 

Prawdziwa świątynia

 

Nikt z poszkodowanych przez Jezusa ani ze świadków incydentu nie protestował. „Gniew i majestat, jakimi promieniowało Jego Oblicze, musiały onieśmielać patrzących” (F. Fernandez-Carvajal). Jednakże sensacyjna wiadomość szybko dotarła do zarządzających świątynią. Byli nimi saduceusze. Obok faryzeuszy stanowili wówczas trzon ówczesnej władzy religijnej. Oba stronnictwa wzajemnie się zwalczały, strzegąc zazdrośnie swoich wpływów. Saduceusze tworzyli frakcję kapłańską, zaś faryzeusze – „świecką”, intelektualną. Saduceusze odrzucali zmartwychwstanie, nieśmiertelność duszy i życie wieczne, podczas gdy faryzeusze je przyjmowali. Sceptycznie odnosili się także do faryzejskiej koncepcji angelologii, demonologii, mistyki i mesjanizmu.

Powiadomieni o zajściu stróże świątynni szybko pojawili się na dziedzińcu i postawili Jezusowi pytanie: „Jakim znakiem wykażesz się wobec nas, skoro takie rzeczy czynisz?” (J 2,18). Saduceusze nie kwestionowali czynu Jezusa. Byli bowiem świadomi, że ma rację, handel świątynny, związany w dodatku z lichwą i korupcją, nie może podobać się Bogu. Sami tolerowali go ze względu na zyski. Użyli więc fortelu: niech wytłumaczy się ze swego czynu. Być może chcieli Go rozpoznać i zdemaskować jako fałszywego proroka. Jeśli jest autentycznym prorokiem, powinien dokonać jakiegoś cudu, który uwierzytelni jego autorytet (por. J 6,30; Mk 8,11-12).

Jezus podjął wyzwanie: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzy dni wzniosę ją na nowo” (J 2,19). Odpowiedź młodego Rabbiego zdezorientowała i zdumiała słuchaczy. Zrozumieli ją w sensie dosłownym, a nie mogli inaczej, gdyż wydarzenia, które zapowiadał Jezus, miały dopiero nastąpić. Zapytali więc zbulwersowani: „Czterdzieści sześć lat budowano tę świątynię, a Ty ją wzniesiesz w przeciągu trzech dni?” (J 2,20). Żydzi sądzili, że Jezus ma na myśli wspaniałą, nieukończoną jeszcze budowlę. Świątynia, w której się znajdowali przechodziła różne fazy budowy. Najstarsza świątynia powstała w X wieku przed Chrystusem w czasach króla Salomona, który wzniósł ją w ciągu siedmiu lat na miejscu wskazanym przez swego ojca Dawida. Świątynia została wzniesiona na wzgórzu Moria w północno-wschodniej części Jerozolimy, w miejscu, na którym Abraham miał złożyć w ofierze swego syna Izaaka (Rdz 22,1nn). Do świątyni, otoczonej kilkoma dziedzińcami, przylegał zespół pałacowy. Wewnątrz niej, w Miejscu Najświętszym, znajdowała się Arka Przymierza, w której przechowywano kamienne tablice z tekstem Dekalogu. Pierwsza świątynia została zniszczona przez wojska babilońskiego króla Nabuchodonozora II w 587 (lub 586) roku przed Chrystusem. Drugą wzniesiono po powrocie z niewoli babilońskiej. Była ona skromniejsza i nie posiadała już Arki Przymierza. Za Antiocha IV Epifanesa w świątyni zaczęto czcić syro-fenickiego boga Baal-Szamona, nazywanego przez Greków Zeusem. Okres profanacji świątyni zakończył Juda Machabeusz ponownym jej poświęceniem. Pamiątkę tego wydarzenia wspominają Żydzi podczas święta Chanuka. W czasach Heroda Wielkiego świątynia ta została rozebrana i wybudowana na nowo wraz z rozległymi, monumentalnymi dziedzińcami. Prace zostały rozpoczęte około 20 roku przed Chrystusem, a ukończone około roku 64 nowej ery, sześć lat przed jej zburzeniem przez Rzymian. Do świątyni prowadziły dwie bramy Huldy. Kryte schody wiodły dalej na dziedziniec pogan otoczony portykami. W jego północno-zachodniej części mieściła się twierdza Antonia. Kolejne tereny świątyni wznoszące się tarasowato były przeznaczone dla Żydów, odpowiednio według stanów: dziedziniec kobiet, dalej mężczyzn i na końcu kapłanów. Na samym szczycie wznosiło się Miejsce Najświętsze, zarezerwowane dla arcykapłana, który mógł je przekraczać raz w roku w Dniu Przebłagania. „Świątynia była jedną z najwspanialszych budowli starożytności, symbolem, w który wpatrywali się wszyscy wyznawcy judaizmu” (C. Keener).

Dla arystokracji sprawującej władzę w Izraelu, słowa Jezusa brzmiały jak bluźnierstwo i największe wykroczenie, nie tylko przeciw świątyni, ale również przeciwko samemu Bogu. Mogły stanowić postawę wyroku śmierci. I rzeczywiście, zostały później wykorzystane jako „świadectwo” bluźnierstwa (por. Mt 26,59nn). W rzeczywistości Jezus mówił w sposób metaforyczny. To On sam był nową świątynią, która zniszczona przez Żydów otrzymała nowy blask w chwili zmartwychwstania. „Odrzucenie Jezusa, ukrzyżowanie Go, oznacza jednocześnie kres świątyni. Czas tej świątyni przeminął. Pojawia się nowy kult, w świątyni zbudowanej nie przez ludzi. Świątynią tą jest Jego Ciało – Zmartwychwstały, który gromadzi narody i jednoczy w Sakramencie swego Ciała i Krwi. On sam jest nową Świątynią ludzkości, Ukrzyżowanie Jezusa jest jednocześnie zburzeniem starej świątyni. Wraz z Jego zmartwychwstaniem rozpoczyna się nowy sposób oddawania czci Bogu – już nie na tej czy innej górze, lecz «w Duchu i prawdzie» (J 4,23)” (Benedykt XVI).

Nic dziwnego, że uczniowie nie zrozumieli tak wzniosłej nauki Jezusa. Całą jej głębię pojęli dopiero po zmartwychwstaniu, za sprawą zesłanego im Ducha Świętego. Dzięki Parakletowi była możliwa reinterpretacja słów Jezusa. Nową świątynią jest także Kościół – jako wspólnota, mistyczne ciało Jezusa, jak również poszczególni członkowie Kościoła, którzy stanowią „mieszkanie Boga przez Ducha” i ofiarę „miłą Bogu”: „A więc nie jesteście już obcymi i przybyszami, ale jesteście współobywatelami świętych i domownikami Boga – zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, gdzie głowicą węgła jest sam Chrystus Jezus. W Nim zespalana cała budowla rośnie na świętą w Panu świątynię, w Nim i wy także wznosicie się we wspólnym budowaniu, by stanowić mieszkanie Boga przez Ducha” (Ef 2,19-22). „Wy również, niby żywe kamienie, jesteście budowani jako duchowa świątynia, by stanowić święte kapłaństwo, dla składania duchowych ofiar, miłych Bogu przez Jezusa Chrystusa” (1 P 2,5). „A zatem proszę was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście dali ciała swoje na ofiarę żywą, świętą, Bogu miłą, jako wyraz waszej rozumnej służby Bożej. Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu miłe i co doskonałe” (Rz 12,1-2). Intuicję apostołów podjęli później Ojcowie Kościoła.

Pytania do refleksji:

  • Czy posługujesz się czasem fortelem? W jakich sytuacjach?
  • Czy nie oczekujesz od Boga znaków uwierzytelniających Jego miłość do ciebie?
  • Co uważasz za największe bluźnierstwo?
  • W jaki sposób przemawia do ciebie znak ukrzyżowania i zmartwychwstania Jezusa?
  • Czy patrzysz na siebie jako świątynię Boga i ofiarę „żywą, świętą, Bogu miłą”? Co ci mówi takie spojrzenie?

Więcej w książce: “Rabbi z Nazaretu”, WAM 2022