Szkoły jezuickie: Wychowujemy ludzi z pasją i wartościami

Szkoły jezuickie od wieków cieszą się renomą jako placówki oferujące nie tylko wysoki poziom edukacji, ale także wszechstronny rozwój uczniów w duchu wartości ignacjańskich. Wyróżniają się indywidualnym podejściem do każdego ucznia oraz silnym akcentem na wychowanie oparte na duchowości i refleksji. Dzięki przynależności do globalnej sieci jezuickich szkół, uczniowie mają możliwość uczestniczenia w międzynarodowych projektach, wymianach i zdobywaniu doświadczeń, które poszerzają ich horyzonty.

O edukacji jezuickiej rozmawiamy z o. Pawłem Brożyniakiem SJ, delegatem ds. edukacji Towarzystwa Jezusowego w Polsce.

Jezuici.pl: W Polsce funkcjonują obecnie cztery szkoły jezuickie: Zespół Szkół Jezuitów im. św. Stanisława Kostki w Gdyni,  Jezuickie Centrum Edukacji w Nowym Sączu, KOSTKA Publiczne Liceum Ogólnokształcące Jezuitów w Krakowie oraz Publiczna Szkoła Podstawowa Jezuitów w Mysłowicach. Tym co je wyróżnia jest pedagogia ignacjańska. Czym się różni od innych metod edukacyjnych? Jak jej kluczowe zasady wpływają na proces nauczania?

O. Paweł Brożyniak SJ: Pedagogia ignacjańska czerpie z doświadczenia świętego ojca Ignacego Loyoli, założyciela zakonu jezuitów, który przeszedł osobiste nawrócenie. Na podstawie tego doświadczenia stworzył Ćwiczenia duchowe – zbiór narzędzi, które można wykorzystywać w życiu duchowym, aby lepiej poznać Pana Boga, pokochać Go i naśladować. W naszych szkołach kluczowe jest przekonanie, że Bóg, którego możemy odkryć we wszystkim, stworzył człowieka do budowania relacji ze sobą, z innymi, i z Panem Bogiem, ale także obdarzył go talentami i różnymi darami. Odkrywając te dary, możemy je rozwijać i w ten sposób wnosić konkretny wkład w dobro całego społeczeństwa.

Od samego początku elementem wyróżniającym jezuickie szkoły było indywidualne podejście do każdego ucznia, dostrzeganie jego potrzeb, talentów i darów oraz zachęcanie do ich wykorzystywania w służbie innym – czyli bycia „ludźmi dla innych”. To wszystko wpisuje się w nauczanie społeczne Kościoła. Z jednej strony mamy element religijny, z drugiej – ludzki, społeczny, który jest bardzo charakterystyczny dla szkół jezuickich. Misją jezuickich szkół jest szerzenie wiary w duchu sprawiedliwości społecznej oraz edukacja na najwyższym poziomie akademickim.

Kolejna zasada to magis, czyli dążenie do jak najlepszego wykorzystywania swoich talentów – zarówno dla rozwoju osobistego, jak i lokalnego środowiska, w którym się wzrasta, ale i całego społeczeństwa, któremu się później służy.

Dbamy w naszych szkołach o integralny, całościowy rozwój ucznia. Oprócz sfery intelektualnej pragniemy zapewnić mu doświadczenie rozwoju osobistego, emocjonalnego, społecznego i, oczywiście, duchowego.

Do połowy XVII w. jezuici zdobyli dominującą pozycję w szkolnictwie większości krajów europejskich. W Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku prowadzili większość szkół średnich. Jak to się stało, że zakon jezuitów zaangażował się w edukację?

To prawda, że u początków Towarzystwa Jezusowego działalność edukacyjna i wychowawcza nie była priorytetem. Głównym celem jezuitów było szerzenie i obrona wiary – przede wszystkim poprzez kazania, konferencje i Ćwiczenia duchowe.

Jednak już za czasów św. Ignacego pojawiło się pytanie: jak przygotowywać młodych kandydatów do Towarzystwa i jak ich uczyć? Równolegle dostrzegano także inne potrzeby edukacyjne i społeczne. Szybko okazało się, że w Europie istnieje ogromne zapotrzebowanie na dobrą edukację. W efekcie pierwsza szkoła jezuicka powstała już w 1548 roku – osiem lat po założeniu zakonu.

W dzisiejszym kontekście Europy Środkowo-Wschodniej jezuici są znani przede wszystkim z pracy parafialnej, rekolekcji i misji ludowych. Natomiast w innych częściach świata działalność edukacyjna była podstawowym narzędziem ich posługi. Jeszcze przed kasatą zakonu w 1773 roku w Polsce działało ponad 60 kolegiów.

Obecnie w Europie funkcjonuje ponad 220 szkół jezuickich. W dwóch polskich prowincjach mamy sześć szkół – cztery w Polsce (w Mysłowicach, Krakowie, Nowym Sączu i Gdyni), a także jedną w Kopenhadze (najstarszą, z ponad 75-letnią tradycją) i jedną partnerską w Tomsku na Syberii.

W Polsce mamy zarówno szkoły publiczne, wpisane w samorządową sieć szkół,  jak i niepubliczne, częściowo odpłatne. Szkoły w Nowym Sączu i Gdyni są niepubliczne, natomiast szkoły w Krakowie i Mysłowicach są publiczne i bezpłatne.

Jak udaje się zachować równowagę między religijnym charakterem szkół a postępującą sekularyzacją społeczeństwa? Czy jest to duże wyzwanie? Jak sobie z tym radzicie?

Jest to bardzo duże wyzwanie dla całego Towarzystwa, ponieważ żyjemy w czasach dynamicznych zmian. Jednym z ich elementów jest postępująca sekularyzacja społeczeństw, szczególnie w krajach rozwiniętych.

Dodatkowym wyzwaniem są czynniki demograficzne. W wielu państwach rozwiniętych obserwujemy spadek liczby uczniów, a do Towarzystwa wstępuje coraz mniej kandydatów. Aby szkoły jezuickie mogły zachować swój charakter, z jednej strony prowadzimy ciągłą refleksję i proces rozeznawania, a z drugiej – dbamy o formację nauczycieli oraz świeckich współpracowników. Jako jezuici jesteśmy świadomi, że nie będziemy w stanie samodzielnie prowadzić wszystkich szkół, dlatego konieczna jest współpraca z osobami świeckimi, uformowanymi w duchu ignacjańskim.

W różnych krajach sytuacja wygląda inaczej. Warto zauważyć, że zmienia się także rynek pracy – prestiż i społeczna rola nauczyciela uległy osłabieniu, a liczba osób wybierających ten zawód maleje. Jak więc przekonać nauczycieli, by angażowali się w kształcenie młodych w duchu określonych wartości? Kluczową rolę odgrywają tu jezuickie uniwersytety, które przygotowują kadrę pedagogiczną. Często nasi absolwenci, zakładając własne rodziny, chcą, aby ich dzieci były wychowywane w duchu ignacjańskim.

W niektórych szkołach nie ma już jezuitów. Warto jednak podkreślić, że pedagogika ignacjańska ma bardziej uniwersalny charakter niż duchowość jezuicka. Obecność jezuitów staje się mniej związana z zarządzaniem, a bardziej z formacją – pełnią oni rolę towarzyszy i kierowników duchowych.

Jak wygląda formacja nauczycieli w szkołach jezuickich?

Formację kadry pedagogicznej w Polsce zapoczątkował o. Wojciech Żmudziński SJ, zakładając Centrum Arrupe. W 1989 roku brakowało ośrodków umożliwiających osobistą formację nauczycieli, dlatego Centrum Arrupe stało się miejscem doskonalenia pedagogów w duchu pedagogii ignacjańskiej.

Obecnie we wszystkich polskich szkołach jezuickich dyrektorami są wciąż jeszcze jezuici, a ich obecność sama w sobie stanowi istotny element formacyjny. W czasie pandemii podjęto próby organizowania spotkań online dla zespołów szkolnych w celu wymiany doświadczeń. Regularnie odbywają się także szkolenia podczas rad pedagogicznych oraz proponowane są rekolekcje ignacjańskie.

Obecnie pracuję nad stworzeniem programu dla sieci jezuickich szkół w Polsce, który pozwoli na lepszą współpracę i wymianę doświadczeń pomiędzy nauczycielami. Na poziomie europejskim działa Europejskie Stowarzyszenie Jezuickich Szkół Podstawowych i Średnich JECSE – sieć zrzeszająca jezuickie szkoły podstawowe i średnie, która kilka razy w roku organizuje konferencje dla dyrektorów, formatorów oraz pracowników pedagogicznych. Spotkania te ukazują globalny wymiar edukacji ignacjańskiej. Oczywiście każda szkoła ma swoją specyfikę, ale od kiedy pełnię funkcję delegata tj. od roku 2011 (z niewielkimi przerwami), staramy się wypracować wspólną formułę formacji. Oferujemy propozycje rozwoju nie tylko dla nauczycieli i pracowników, ale także dla uczniów i ich rodziców. Tworzymy również grupę przyjaciół i dobroczyńców naszych szkół, którzy, doceniając wartość naszej pracy, chcą nas wspierać.

W ostatnim roku odwiedziłem wszystkie nasze szkoły, aby przedstawić się, szczególnie młodym nauczycielom, którzy niedawno do nich dołączyli. Opowiadałem o pedagogice ignacjańskiej i zachęcałem do formacji.  Pod koniec marca  nauczyciele i pracownicy administracyjni wzięli udział w pierwszym weekendowym spotkaniu formacyjno-integracyjnym w Krynicy-Zdroju.

 

Czy szkoły jezuickie są otwarte na uczniów o różnych światopoglądach, czy preferowani są uczniowie z katolickich rodzin?

Od zawsze Towarzystwo Jezusowe kierowało się otwartością światopoglądową. Wiele naszych szkół powstawało w zróżnicowanych kontekstach społecznych i religijnych. Historycznie uczęszczali do nich głównie katolicy, ale także protestanci, a obecnie również osoby niewierzące, czy jak w niektórych krajach muzułmanie.

Naszym wyzwaniem jest zachowanie katolickiego i ignacjańskiego charakteru szkół i jasne komunikowanie tego, aby wszyscy uczniowie oraz ich rodziny akceptowali tę specyfikę. Z drugiej strony, istnieje liczna grupa katolików, którzy oczekują, że szkoła będzie miejscem podtrzymywania i wzmacniania ich tradycji oraz wartości.

Istotnym elementem edukacji w szkołach jezuickich jest nauka dialogu – również tego wykraczającego poza Kościół. Przygotowujemy młodych ludzi do funkcjonowania w zróżnicowanym społeczeństwie, bardzo dzisiaj zsekularyzowanym, kształtując w nich umiejętność otwartej i pełnej szacunku rozmowy z osobami o różnych przekonaniach, będąc jednocześnie świadomi swoich chrześcijańskich korzeni.

 

Jakie stereotypy na temat szkół jezuickich funkcjonują w społeczeństwie? Czy Ojciec mógłby je obalić?

Obecnie w wielu mediach wizerunek Kościoła przedstawiany jest często negatywnie, co wpływa na postrzeganie również szkół katolickich i utrwala pewne stereotypy. Niektórzy wyobrażają sobie, że w szkołach jezuickich codziennie odprawiana jest Msza święta, że uczniowie spędzają wiele czasu na modlitwie, a Droga Krzyżowa odbywa się niemal każdego tygodnia. Tymczasem rodzice, którzy decydują się na posłanie dziecka do naszych szkół, często są pozytywnie zaskoczeni panującą atmosferą, otwartością jaką tu zastają.

Nie wymagamy opinii proboszcza przy rekrutacji, ale oczekujemy od uczniów i ich rodzin szacunku dla wartości, na których opiera się nasza ignacjańska edukacja. Zdarza się, że przychodzą do nas osoby niewierzące lub rodzice, również i tacy, którzy nie ochrzcili swoich dzieci, wybierają szkołę jezuicką nie kierowali się względami religijnymi, ale dlatego, że postrzegają nasze szkoły, ją jako miejsce bezpieczne i oferujące wysoki poziom nauczania i wychowania. Już niebawem przyjdzie nam  mierzyć się z kolejnymi wyzwaniami związanymi z tymi zmieniającymi się oczekiwaniami.

 

Jakie kryteria muszą spełniać kandydaci?

Nasze szkoły funkcjonują zarówno w systemie publicznym, jak i niepublicznym, a rekrutacja odbywa się często elektronicznie, zgodnie z obowiązującymi zasadami. Kryteria przyjęcia są więc określone przez ten system. Jednak każdy kandydat powinien zadać sobie pytanie: Czy chcę uczęszczać do szkoły katolickiej, której organem prowadzącym jest instytucja kościelna?

Ilu uczniów kształcą obecnie szkoły jezuickie w Polsce?

Obecnie w Polsce do szkół jezuickich uczęszcza około 1600 uczniów. Jeśli uwzględnimy całe nasze prowincje, należy dodać do tego około 800 uczniów w Kopenhadze oraz prawie 180 w Tomsku, bo będzie ich prawie 2500. W  placówkach pracuje około 150 nauczycieli.

 

Oprócz pedagogiki ignacjańskiej, co jeszcze sprawia, że oferta edukacyjna szkół jezuickich jest atrakcyjna?

Jednym z największych atutów szkół jezuickich jest ich przynależność do globalnej sieci obejmującej 800 szkół i 900 000 uczniów na całym świecie. Dzięki temu uczniowie mają możliwość udziału w międzynarodowych wymianach i projektach, co stanowi ogromną wartość dodaną. Nieustannie rozwijamy te inicjatywy, a w tym zakresie szczególnie wyróżniają się Liceum „Kostka” w Krakowie oraz Liceum Jezuickie w Gdyni, a ostatnio dołączyło do nich Jezuickie Centrum Edukacji z Nowego Sącza

Od kilku lat program Erasmus+ pozwala na realizację międzynarodowych projektów edukacyjnych. W Europie działa  ponad 220 szkół jezuickich, a udział w Erasmusie umożliwia nawiązanie współpracy z placówkami o podobnym profilu. Młodzież bardzo ceni sobie te możliwości.

Poza programami unijnymi realizujemy także indywidualne projekty wymiany, dostosowane do potrzeb danej szkoły. Uczniowie mogą wyjechać na dwa tygodnie lub miesiąc do Stanów Zjednoczonych, gdzie współpracujemy z naszą szkołą w Saint Louis, lub do Chile, czy też na 6 tygodniowy kurs języka angielskiego w Georgetown Prep. pod Waszyngtonem. Jest to bardzo ciekawy  projekt realizowany we współpracy z polską ambasadą w Waszyngtonie – uczniowie biorący udział w kursie są zapraszani na spotkania poświęcone globalnym tematom na terenie ambasady.

Dzięki międzynarodowym kontaktom nasi uczniowie nie tylko poszerzają swoje horyzonty, ale także uczą się wymiany doświadczeń i dostrzegania wartości, jakie mogą wnieść do globalnej społeczności.

 

Gdzie można znaleźć informacje na temat rekrutacji?

Najbardziej aktualne informacje o rekrutacji znajdują się na stronach internetowych poszczególnych szkół. Często zawierają one zakładkę „Rekrutacja”, w której można znaleźć listę wymaganych dokumentów oraz szczegóły dotyczące procesu naboru. Szkoły publiczne, które uczestniczą w elektronicznym systemie rekrutacji, zazwyczaj podają tam również instrukcje dotyczące logowania i korzystania z systemu. Warto regularnie odwiedzać strony szkół, a także śledzić sekcję „Aktualności”, aby być na bieżąco z terminami i zasadami rekrutacji.

 

O. Paweł Brożyniak SJ – jezuita, pedagog i duszpasterz młodzieży, od 2017 roku pełniący funkcję delegata ds. edukacji podstawowej i średniej obu polskich prowincji Towarzystwa Jezusowego (PMA i PME). Zaangażowanie o. Pawła SJ w edukację jezuicką rozpoczęło się 25 lat temu podczas praktyki duszpasterskiej w Palermo, gdzie pracował w szkole o ponad stuletniej tradycji.

Zafascynowany ideą szkół jezuickich, o. Paweł aktywnie przyczynił się do rozwoju tej formy edukacji w Polsce, zwłaszcza po 1989 roku, gdy otworzyły się nowe możliwości kształcenia. Brał udział w zakładaniu KOSTKI Publicznego Gimnazjum i następnie Liceum Krakowie, gdzie był dyrektorem w latach 2012-2018, a następnie od roku 2019 do 2024 był dyrektorem Jezuickiego Centrum Edukacji w Nowym Sączu.

Podczas swojej formacji zakonnej o. Paweł SJ pracował w duszpasterstwie młodzieżowym MAGIS, jako krajowy koordynator organizował rekolekcje magisowe oraz Ignacjańskie Dni Młodzieży w Starej Wsi k/Brzozowa. Studiował na Loyola University Chicago, na wydziale School of Education. Poznanie bogatej sieci szkół jezuickich w USA – w tym placówek w sieci Cristo Re dla Latynoamerykanów i Afroamerykanów – zainspirowało go do rozwoju edukacji ignacjańskiej w Polsce.

Jako delegat ds. edukacji o. Paweł SJ dba o właściwe funkcjonowanie szkół jezuickich, zarówno pod względem formalnym, jak i pedagogicznym. Jego misją jest wdrażanie elementów pedagogiki ignacjańskiej, czerpiącej z duchowości św. Ignacego Loyoli, oraz zapewnienie młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, ludzkiego i duchowego.

Wywiad przeprowadziła: Olena Tkaczuk