Był jednym z pierwszych Europejczyków, zajmujących się badaniem geografii, przyrody i demografii Ameryki Łacińskiej, autorem cenionych, ze względu na nowatorskie podejście do tematu, prac naukowych. Poszukiwał przyczyn i logicznego wytłumaczenia zjawisk i rzeczy. Szczególnie zasłynął jako twórca starający się opisać naukowe przyczyny powstania tropikalnych pasatów. Jest też autorem znakomitych katechizmów.José de Acosta urodził się w 1539 r. w Hiszpanii, w Medinie del Campo; zmarł w 1600 r. w Salamance. Do jezuitów wstąpił w wieku piętnastu lat. Po zakończonej edukacji był wykładowcą teologii w Ocaòa. Nie wiemy, dlaczego poprosił przełożonych o wyjazd na misje, pomimo że miał propozycję uczenia teologii w jednej z rzymskich szkół. Odrzucił ją jednak i otrzymawszy pozwolenie na wyjazd, w 1570 r. opuścił Hiszpanię, udając się do Kartageny, następnie do Nombre de Dios w Panamie, a stamtąd do Peru. Większość swojego czasu spędzał w miasteczku Juli. Prowadził badania dotyczące wulkanów i trzęsień ziemi, obalając ówczesne poglądy, jakoby te zjawiska występowały zawsze razem. Jednak najbardziej pochłaniały go obserwacje meteorologiczne. Słusznie odrzucił większość klimatycznych pomysłów Arystotelesa, uważając, że ogromny wpływ na wiatry posiada aktywność słońca. Na uwagę zasługuje fakt, że był jednym z pierwszych Europejczyków, który zauważył i opisał chorobę wysokościową, jak również ślepotę śnieżną, z której został uzdrowiony dzięki starej Indiance. Acosta wykładał również teologię na uniwersytecie św. Marka w Limie. Wiele czasu poświęcił na uczenie się języków ludów tubylczych, poznając ich wierzenia oraz pismo kipu. W 1583 r. opuścił Peru, udając się do Meksyku, gdzie kontynuował badania związane z Aztekami, potem powrócił do Hiszpanii. Do najbardziej znanych dzieł Acosty należą: O naturze nowego świata, O Historii naturalnej i moralnej Indian, O kulturze Inków. Jego prace dotyczą również geofizyki, deklinacji magnetycznej, pochodzenia rdzennych Amerykanów, dokonał opisu Azorów. Jezuita zwrócił też na siebie uwagę napisaniem pierwszych katechizmów, poszukiwaniem nowych metod misyjnych w Ameryce Łacińskiej, ewangelizacyjną inkulturacją w Peru. Wnikliwie przedstawił metody katechizacyjne i modele misyjne. Opisał misje w Peru i Meksyku, charakteryzując pod względem geograficznym, topograficznym i politycznym ekspansję europejską w XVI wieku. Ukazał obraz ówczesnej chrześcijańskiej Europy z jej tendencjami z jednej strony dezintegracyjnymi, z drugiej zaś – ekspansywnymi, nie pomijając przy tym roli Portugalii i Hiszpanii. Obraz ten pokazuje także misję Towarzystwa Jezusowego i José de Acosty, który jako jezuicki misjonarz wprowadzał nowe formy katechetyczne w Peru – kraju o pradawnej, wielowątkowej kulturze, związanej m.in. z imperium Inków.
Misjonarz w swoich katechizmach przedstawia doktrynę chrześcijańską w oparciu o dokumenty Kościoła, szczególnie Soboru Trydenckiego, sumę wiary katolickiej z pojęciem Boga i Trójcy Świętej, Jezusa Chrystusa oraz Kościół święty z sakramentami i cnotami. Przygotował katechizm skrócony oraz obszerniejszy katechizm dla bardziej pojętnych, a także inną jego wersję, tzw. skrócony katechizm dla nieokrzesanych i zajętych.
Począwszy od XVI wieku katechizmy były ważną częścią ewangelizacji krajów misyjnych uwzględniającymi socjopolityczne i kulturowe aspekty, respektującymi miejscowe warunki danej kultury.
Acosta wywodził się z chrześcijańskiej Europy. Dla niego Chrystus Pantokrator był i jest zawsze Bogiem królującym. W Peru obecna była wielowymiarowość kulturowa i językowa (oficjalnym językiem już w XV wieku był hiszpański). Konfrontował kulturę europejską z autochtoniczną kulturą Peru, pozostał w peruwiańskiej szkole autochtonicznej. Acosta, wychodząc z antropologii arystotelesowsko- scholastycznej, prowadził działalność misyjną, nowatorską w metodach katechetycznych na poziomie intelektualno- doktrynalnym, zdobywając nowe doświadczenia dla potrzeb misyjnych w zakresie kultur, stanowiących żywe organizmy jako owoc życia człowieka, który je przekształca i ubogaca. W tym względzie pierwsza ewangelizacja w Peru w końcu XVI i w początkach XVII wieku pokazuje zwiastuna Dobrej Nowiny w latynoamerykańskim kontekście kulturowym. W Peru Ewangelia była niejako narzucona przez kolonizatorów łamiących kulturę rodzimą. Doświadczenie Acosty pokazuje na słuszność wybranych przez niego metod ewangelizacyjnych.
Czy jednak dzisiaj te metody byłyby takie same? Jak żyć w świecie, nie będąc z tego świata? Jak żyć w świecie globalizacji, w ideologii neoliberalizmu, w społeczeństwie konsumpcji, gdzie ekonomia rządzi i dyktuje swoje prawa? Czy Kościół wyciągnął wnioski z historii, ze swojej triumfującej przeszłości?
Wszystkie kultury świata z całym bogactwem i dorobkiem pozostają tylko pięknym tworem ludzi w określonym czasie i przestrzeni, ale zawsze są prowizoryczne i niedoskonałe, jeśli ludzie owych kultur nie przyjmą prawdziwego i jedynego Boga do swoich serc.
Acosta żył, będąc pielgrzymem w drodze, gdzie kairos (czas) dotyka człowieka, niezależnie od kultury, struktur politycznych, socjalnych i religijnych. Był tym pielgrzymem, który towarzyszył innym, doprowadzając ich do spotkania z Bogiem, zgodnie ze wskazówkami Ćwiczeń duchownych mistrza Ignacego z Loyoli.
