W Dżalalabadzie w Kirgistanie polscy jezuici modlili się dzisiaj przy pomniku upamiętniającym poległych żołnierzy z 5 Dywizji Piechoty Armii Polskiej w ZSRR, którzy w 1942 roku przebywali w Dżalalabadzie służąc w Armii Generała Władysława Andersa.

W tym roku mija 80 lat od czasu, gdy na tutejszym cmentarzu pochowano prawie stu polskich żołnierzy.

Pomnik-memoriał (na zdjęciu) stanął tu dzięki staraniom polskich jezuitów, o. Krzysztofa Korolczuka i br. Damiana Wojciechowskiego oraz Ambasady RP w Kazachstanie.

Dywizja Piechoty stacjonowała w Dżalalabadzie od stycznia do sierpnia 1942 roku. Liczyła około 15 tysięcy żołnierzy i oficerów, ale oprócz nich przebywało w Dżalalabadzie mniej więcej tyle samo osób cywilnych, tylko co wypuszczonych z zesłania, w tym wiele chorych i sierot. Pierwszym dowódcą Dywizji był gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz, następnie gen. Bronisław Rakowski. Po ewakuacji do Iranu dywizja walczyła później pod Monte Cassino.

Brat Damian wspomina:

Wielu starszych mieszkańców Dżalalabadu mówiło nam, że pamiętają ten cmentarz, ale nikt nie potrafił dokładnie pokazać, gdzie się on znajduje. Wszyscy mówili, że to gdzieś na „starym cmentarzu”, tam gdzie żyją Kurdowie. Pokazywano nam różne miejsca, nawet … żydowskie macewy. Pod koniec 2005 roku przyjechaliśmy z ojcem Krzysztofem Korolczukiem SJ do Dżalalabadu na stałe, aby założyć tutaj parafię pod wezwaniem bł. Matki Teresy z Kalkuty. […] W 2007 roku podczas spotkań z miejscowymi władzami, które zawsze były do nas pozytywnie nastawione, i innymi mieszkańcami miasta udało się ustalić wiele szczegółów. Dzięki fotografii z okresu wojny […] udało się zlokalizować dokładne położenie cmentarza. Jak potwierdzili to później mieszkający w tym rejonie Kurdowie, jeszcze w końcu lat 80. stał tam duży krzyż, nagrobki, ogrodzenie i płyta z nazwiskami.

Później podczas przeprowadzania linii wysokiego napięcia teren cmentarza zniwelowano, a krzyże i nagrobki zostały rozkradzione. Obecnie jest tam wysypisko śmieci. Na cmentarzu według danych archiwalnych zostało pochowanych 96 żołnierzy. Nie wiadomo niestety, ilu zostało pochowanych tu polskich cywilów.

Obecny pomnik stanął w pobliżu starego cmentarza i został uroczyście odsłonięty 28 maja 2011 roku.

Foto: Wojciech Żmudziński SJ