„Tym projektem zapełniamy lukę w polskiej nauce, to synteza myśli chrześcijańskiej, której do tej pory nie było” – mówią pomysłodawcy monumentalnego projektu „Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku”. Pierwsze pięć tomów zostało zaprezentowane w jezuickiej Akademii Ignatianum w Krakowie (AIK), 29 maja br. Prace nad monografiami trwają od dwóch lat. Całość obejmie 13 tomów – każdy poświęcony jednemu wybitnemu filozofowi, w tym dwa jezuitom: o. Tadeuszowi Ślipce SJ oraz o. Piotrowi Lenartowiczowi SJ. W serii ukaże się także będący syntezą całości „Przewodnik po polskiej filozofii chrześcijańskiej”, w którym zostaną scharakteryzowane poglądy także tych autorów, dla których zabrakło miejsca w osobnych tomach. Publikacja zredagowana jest w języku polskim i angielskim.
Pomysłodawcą programu pod nazwą „Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI wieku” jest minister Jarosław Gowin, któremu zależało, aby myśli polskich filozofów i teologów dotarły na Zachód. W 2015 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozpisało konkurs na projekty promujące polską naukę. Akademia Ignatianum konkurs wygrała i otrzymała grant badawczy na ten cel. „Jestem przekonany, że nasza praca pomoże zaistnieć polskiej myśli filozoficznej na arenie międzynarodowej – to właśnie do czytelnika zagranicznego nasza praca jest szczególnie skierowana” – mówił podczas konferencji promującej zbiór koordynator prac ks. dr hab. Maciej Bała z UKSW. Ks. profesor dodał: „Kiedy studiowałem we Francji, to świadomość, że coś się dzieje w filozofii w Polsce była minimalna. Moi profesorowie potrafili wymienić może trzy nazwiska polskich myślicieli. Należy więc promować naszą myśl, której nie możemy się wstydzić, wręcz przeciwnie – powinniśmy być z niej dumni – szczególnie z naszej recepcji fenomenologii, filozofii dialogu, osiągnięć logiki”. Dr hab. Piotr Mazur z AIK, jeden z pomysłodawców projektu, stwierdził: „Do tej pory co najwyżej włączaliśmy się w nurt rozważań inicjowanych na Zachodzie. Teraz chcemy zachodnich filozofów zainspirować naszymi autorami, a mamy się czym chwalić”.
Oczywiście zainteresować wymagającego zachodniego czytelnika nie jest łatwo. Autorzy serii postanowili uciec się do niewinnej sztuczki: „Myśl Karola Wojtyły budziła i budzi emocje na Zachodzie. Chcemy wykorzystać zainteresowanie polskim papieżem aby przedstawić także innych filozofów, z którymi współpracował i z których czerpał. Wojtyła pracował przecież bardzo długo jako naukowiec – był profesorem na KUL-u przez 24 lata. Jego myśl dojrzewała w konkretnym kręgu – stał się jednym z najważniejszych twórców lubelskiej szkoły filozoficznej. Zainteresowanie nim może pomóc w przybliżeniu czytelnikowi zachodniemu całego tego środowiska” – mówił profesor Piotr Mazur.
O kim więc można będzie przeczytać w kolejnych tomach? Wybór reprezentatywnych przedstawicieli XX-wiecznej polskiej filozofii chrześcijańskiej nie był prosty. Podstawowe kryterium stanowiła wartość merytoryczna ich dorobku oraz rola, jaką odegrali w kształtowaniu rodzimego środowiska akademickiego. Chodziło zatem o wybranie takich myślicieli, których twórczość nie ogranicza się tylko do dyskursu filozoficznego, ale obejmuje swym zasięgiem dyscypliny humanistyczne, a nawet pewne aspekty nauk przyrodniczych, społecznych, czy teologicznych. Wielu twórców polskiej filozofii chrześcijańskiej, w sposób wręcz pionierski, przełamywało tradycyjne bariery separujące myśl chrześcijańską od dorobku współczesnych nauk przyrodniczych i humanistycznych, wpisując się tym samym we współczesny model badań interdyscyplinarnych.
Lista filozofów, którym są poświęcone kolejne tomy, została sporządzona na podstawie propozycji zgłoszonych przez przedstawicieli tych środowisk akademickich, w których kształtowała się niezależna polska filozofia chrześcijańska, a zwłaszcza w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (dawna: Akademia Teologii Katolickiej), Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II (dawna: Papieska Akademia Teologiczna) i Akademii Ignatianum (dawny Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego).
W kolejnych tomach będziemy mogli więc zapoznać się z życiorysami i poglądami takich badaczy, jak: związany ze środowiskiem KUL-u dominikanin, o. Mieczysław Albert Krąpiec OP, urszulanka szara, s. Zofia Zdybicka; znani etycy, jak ks. Tadeusz Styczeń SDS, o. Jacek Woroniecki OP, o. Tadeusz Ślipko SJ – mówi prof. Maciej Bała. „To osoby, które wniosły wiele nie tylko do polskiej, ale i do światowej myśli i kultury” – dodał.
Jedną z najważniejszych zalet serii jest ukazanie niezwykle szerokiej palety poglądów, koncepcji i kierunków, które składają się na polską i chrześcijańską myśl filozoficzną XX wieku. „Staraliśmy się ten pluralizm oddać. Wybraliśmy myślicieli reprezentujących różne nurty: różne wersje tomizmu, fenomenologię, logikę, filozofię analityczną itd. Chcemy walczyć ze stereotypem, że polska filozofia chrześcijańska to tomistyczny monolit. To nieprawda. Tę różnorodność najlepiej pokazuje „Przewodnik”. Tam widać, jak myśliciele z różnych nurtów dokładali cegiełka po cegiełce” – mówi prof. Piotr Duchliński z Akademii Ignatianum, jeden z pomysłodawców projektu.
Realizatorzy projektu mają także nadzieję, że powoli on na nawiązanie i zacieśnienie współpracy pomiędzy ośrodkami naukowymi i poszczególnymi badaczami w Polsce. „Nasz projekt zaangażował kilkadziesiąt osób i wiele ośrodków naukowych w Polsce. Chcemy żeby ta współpraca trwała i rozwijała się również po zamknięciu projektu” – mówił ks. prof. Maciej Bała.
„Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku” to projekt ważny dla jego autorów także z powodów osobistych. Bohaterowie serii często byli ich nauczycielami, mistrzami i promotorami. Celem publikacji jest również kultywowanie tych niezwykłych relacji uczeń-mistrz, które przez wiele pokoleń kształtowały polską naukę i wspierały jej rozwój. „Przez wiele lat utrzymywałem bardzo bliski kontakt z ks. Tadeuszem Ślipką” – opowiada profesor Piotr Duchliński. „Odwiedzałem go dość często. Był jedną z niewielu osób, z którymi zdążyłem pożegnać się przed ich śmiercią. Wiele się od niego nauczyłem – na pewno pokory. Przed śmiercią powiedział mi, że to wszystko czego dokonał wymaga kontynuacji. Pojawiają się problemy etyczne, o których on już niewiele wie, bo przez chorobę jest wyłączony z życia akademickiego. Nauczył mnie także, że etykę warto wspierać badaniami socjologicznymi, bo aby nie była ona oderwana od ziemi, musi łączyć się z wiedzą o tym, co dzieje się w społeczeństwie” – wspomina Duchliński.
W najbliższym czasie będzie można nabyć pojawiające się stopniowo publikacje. Zakończenie projektu planowane jest na koniec 2020 roku. Z badaniami można zapoznać się na stronie https://pchph.ignatianum.edu.pl/
tekst i foto: Łukasz Sośniak SJ
