„Tym projektem zapełniamy lukę w polskiej nauce, to synteza myśli chrześcijańskiej, której do tej pory nie było” – mówią pomysłodawcy monumentalnego projektu „Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku”. Pierwsze pięć tomów zostało zaprezentowane w jezuickiej Akademii Ignatianum w Krakowie (AIK), 29 maja br. Prace nad monografiami trwają od dwóch lat. Całość obejmie 13 tomów – każdy poświęcony jednemu wybitnemu filozofowi, w tym dwa jezuitom: o. Tadeuszowi Ślipce SJ oraz o. Piotrowi Lenartowiczowi SJ. W serii ukaże się także będący syntezą całości „Przewodnik po polskiej filozofii chrześcijańskiej”, w którym zostaną scharakteryzowane poglądy także tych autorów, dla których zabrakło miejsca w osobnych tomach. Publikacja zredagowana jest w języku polskim i angielskim.

Pomysłodawcą programu pod nazwą „Pomniki polskiej myśli filozoficznej, teologicznej i społecznej XX i XXI wieku” jest minister Jarosław Gowin, któremu zależało, aby myśli polskich filozofów i teologów dotarły na Zachód. W 2015 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozpisało konkurs na projekty promujące polską naukę. Akademia Ignatianum konkurs wygrała i otrzymała grant badawczy na ten cel. „Jestem przekonany, że nasza praca pomoże zaistnieć polskiej myśli filozoficznej na arenie międzynarodowej – to właśnie do czytelnika zagranicznego nasza praca jest szczególnie skierowana” – mówił podczas konferencji promującej zbiór koordynator prac ks. dr hab. Maciej Bała z UKSW. Ks. profesor dodał: „Kiedy studiowałem we Francji, to świadomość, że coś się dzieje w filozofii w Polsce była minimalna. Moi profesorowie potrafili wymienić może trzy nazwiska polskich myślicieli. Należy więc promować naszą myśl, której nie możemy się wstydzić, wręcz przeciwnie – powinniśmy być z niej dumni – szczególnie z naszej recepcji fenomenologii, filozofii dialogu, osiągnięć logiki”. Dr hab. Piotr Mazur z AIK, jeden z pomysłodawców projektu, stwierdził: „Do tej pory co najwyżej włączaliśmy się w nurt rozważań inicjowanych na Zachodzie. Teraz chcemy zachodnich filozofów zainspirować naszymi autorami, a mamy się czym chwalić”.

Oczywiście zainteresować wymagającego zachodniego czytelnika nie jest łatwo. Autorzy serii postanowili uciec się do niewinnej sztuczki: „Myśl Karola Wojtyły budziła i budzi emocje na Zachodzie. Chcemy wykorzystać zainteresowanie polskim papieżem aby przedstawić także innych filozofów, z którymi współpracował i z których czerpał. Wojtyła pracował przecież bardzo długo jako naukowiec – był profesorem na KUL-u przez 24 lata. Jego myśl dojrzewała w konkretnym kręgu – stał się jednym z najważniejszych twórców lubelskiej szkoły filozoficznej. Zainteresowanie nim może pomóc w przybliżeniu czytelnikowi zachodniemu całego tego środowiska” – mówił profesor Piotr Mazur.

O kim więc można będzie przeczytać w kolejnych tomach? Wybór re­pre­zen­ta­tyw­nych przed­sta­wi­cie­li XX-wiecz­nej pol­skiej fi­lo­zo­fii chrze­ści­jań­skiej nie był pro­sty. Pod­sta­wo­we kry­te­rium sta­no­wi­ła war­tość me­ry­to­rycz­na ich do­rob­ku oraz rola, jaką ode­gra­li w kształ­to­wa­niu ro­dzi­me­go śro­do­wi­ska aka­de­mic­kie­go. Cho­dzi­ło zatem o wy­bra­nie ta­kich my­śli­cie­li, któ­rych twór­czość nie ogra­ni­cza się tylko do dys­kur­su fi­lo­zo­ficz­ne­go, ale obej­mu­je swym za­się­giem dys­cy­pli­ny hu­ma­ni­stycz­ne, a nawet pewne aspek­ty nauk przy­rod­ni­czych, spo­łecz­nych, czy teo­lo­gicz­nych. Wielu twór­ców pol­skiej fi­lo­zo­fii chrze­ści­jań­skiej, w spo­sób wręcz pio­nier­ski, prze­ła­my­wa­ło tra­dy­cyj­ne ba­rie­ry se­pa­ru­ją­ce myśl chrze­ści­jań­ską od do­rob­ku współ­cze­snych nauk przy­rod­ni­czych i hu­ma­ni­stycz­nych, wpi­su­jąc się tym samym we współ­cze­sny model badań in­ter­dy­scy­pli­nar­nych.

Lista fi­lo­zo­fów, któ­rym są po­świę­co­ne ko­lej­ne tomy, zo­sta­ła spo­rzą­dzo­na na pod­sta­wie pro­po­zy­cji zgło­szo­nych przez przed­sta­wi­cie­li tych śro­do­wisk aka­de­mic­kich, w któ­rych kształ­to­wa­ła się nie­za­leż­na pol­ska fi­lo­zo­fia chrze­ści­jań­ska, a zwłasz­cza w Ka­to­lic­kim Uni­wer­sy­te­cie Lu­bel­skim, Uni­wer­sy­te­cie Kar­dy­na­ła Ste­fa­na Wy­szyń­skie­go (dawna: Aka­de­mia Teo­lo­gii Ka­to­lic­kiej), Uni­wer­sy­te­cie Pa­pie­skim Jana Pawła II (dawna: Pa­pie­ska Aka­de­mia Teo­lo­gicz­na) i Aka­de­mii Igna­tia­num (dawny Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego).

W kolejnych tomach będziemy mogli więc zapoznać się z życiorysami i poglądami takich badaczy, jak: związany ze środowiskiem KUL-u dominikanin, o. Mieczysław Albert Krąpiec OP, urszulanka szara, s. Zofia Zdybicka; znani etycy, jak ks. Tadeusz Styczeń SDS, o. Jacek Woroniecki OP, o. Tadeusz Ślipko SJ – mówi prof. Maciej Bała. „To osoby, które wniosły wiele nie tylko do polskiej, ale i do światowej myśli i kultury” – dodał.

Jedną z najważniejszych zalet serii jest ukazanie niezwykle szerokiej palety poglądów, koncepcji i kierunków, które składają się na polską i chrześcijańską myśl filozoficzną XX wieku. „Staraliśmy się ten pluralizm oddać. Wybraliśmy myślicieli reprezentujących różne nurty: różne wersje tomizmu, fenomenologię, logikę, filozofię analityczną itd. Chcemy walczyć ze stereotypem, że polska filozofia chrześcijańska to tomistyczny monolit. To nieprawda. Tę różnorodność najlepiej pokazuje „Przewodnik”. Tam widać, jak myśliciele z różnych nurtów dokładali cegiełka po cegiełce” – mówi prof. Piotr Duchliński z Akademii Ignatianum, jeden z pomysłodawców projektu.

Realizatorzy projektu mają także nadzieję, że powoli on na nawiązanie i zacieśnienie współpracy pomiędzy ośrodkami naukowymi i poszczególnymi badaczami w Polsce. „Nasz projekt zaangażował kilkadziesiąt osób i wiele ośrodków naukowych w Polsce. Chcemy żeby ta współpraca trwała i rozwijała się również po zamknięciu projektu” – mówił ks. prof. Maciej Bała.

„Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku” to projekt ważny dla jego autorów także z powodów osobistych. Bohaterowie serii często byli ich nauczycielami, mistrzami i promotorami. Celem publikacji jest również kultywowanie tych niezwykłych relacji uczeń-mistrz, które przez wiele pokoleń kształtowały polską naukę i wspierały jej rozwój. „Przez wiele lat utrzymywałem bardzo bliski kontakt z ks. Tadeuszem Ślipką” – opowiada profesor Piotr Duchliński.  „Odwiedzałem go dość często. Był jedną z niewielu osób, z którymi zdążyłem pożegnać się przed ich śmiercią. Wiele się od niego nauczyłem – na pewno pokory. Przed śmiercią powiedział mi, że to wszystko czego dokonał wymaga kontynuacji. Pojawiają się problemy etyczne, o których on już niewiele wie, bo przez chorobę jest wyłączony z życia akademickiego. Nauczył mnie także, że etykę warto wspierać badaniami socjologicznymi, bo aby nie była ona oderwana od ziemi, musi łączyć się z wiedzą o tym, co dzieje się w społeczeństwie” – wspomina Duchliński.

W najbliższym czasie będzie można nabyć pojawiające się stopniowo publikacje. Zakończenie projektu planowane jest na koniec 2020 roku. Z badaniami można zapoznać się na stronie https://pchph.ignatianum.edu.pl/

tekst i foto: Łukasz Sośniak SJ