Większość z nas zna papieża Franciszka głównie z medialnych nagłówków i uproszczonych ocen – często jednostronnych. Z tych fragmentarycznych obrazów wyłania się postać, która jednych fascynuje, innych drażni, ale rzadko kogo pozostawia obojętnym. Dla wielu jego pontyfikat stał się źródłem licznych pytań i wątpliwości, na które nie sposób odpowiedzieć bez uwzględnienia „jezuickiej perspektywy” tego argentyńskiego papieża.

Taką próbą odpowiedzi jest książka autorstwa o. Dominika Dubiela SJ, Franciszek. Papież z wszystkich stron, wydana przez Wydawnictwo eSPe. To pierwsza publikacja na polskim rynku, która w całości podsumowuje pontyfikat papieża Franciszka, ukazując go jako jezuitę – z perspektywy innego członka zakonu. Autor celowo uniknął stworzenia „laurki” dla papieża, koncentrując się na trudnych sprawach i kontrowersjach jego posługi, by przedstawić całościowy, „zamknięty projekt pontyfikatu” – od liturgii i dokumentu Traditionis Custodes po duszpasterstwo ubogich i nauczanie Amoris Laetitia.

Podtytuł „z wszystkich stron” doskonale oddaje istotę pontyfikatu Franciszka. Sugeruje, że był on papieżem wszystkich ludzi, choć szczególną troską otaczał ubogich i tych, którzy czuli się wykluczeni z Kościoła i społeczeństwa. Jednocześnie podkreśla on szeroką, wielowymiarową perspektywę, z jakiej można go postrzegać – jako duchownego, lidera Kościoła, człowieka dialogu i ewangelizacyjnej misji. Franciszek stara się łączyć różne punkty widzenia, docierać tam, gdzie inni nie chcą lub nie mają odwagi pójść, i podejmować tematy trudne, dzięki czemu jego pontyfikat jawi się jako uniwersalny, otwarty i pełen symbolicznych gestów.

Książka napisana jest w formie rozmowy o. Dominika Dubiela SJ z Michałem Wilkiem i Damianem Krawczykowskim, którzy niejako reprezentują głosy tych wszystkich, którzy pragną zrozumieć Franciszka. Odpowiadając na ich pytania, autor porusza kluczowe zagadnienia pontyfikatu papieża-jezuity:

  1. Liturgia Kościoła – książka zaskakująco rozpoczyna się od tematu liturgii. Dominik Dubiel, który niejednokrotnie uczestniczył w Mszach św. sprawowanych przez papieża, podkreśla, że „wszystko u niego było pełne szacunku wobec misterium”. Omawia również podejście Franciszka do zaangażowania kobiet, celibatu oraz szerzej wyjaśnia kontekst kontrowersyjnego dokumentu Traditionis Custodes, który miał na celu zachowanie jedności Kościoła w odpowiedzi na środowiska dążące do dominacji własnej wizji katolicyzmu kosztem synodalności.
  2. Kościół, jaki Franciszek zastał i jaki pozostawił – w tym rozdziale (a właściwie rozmowie) czytelnik znajdzie refleksję nad ideą synodalności, inspirowaną przez papieża, a także – co może zaskakiwać – fragmenty dotyczące jego krytyki Kościoła. Poruszono tu również kwestie finansów, ekumenizmu i relacji z mediami.
  3. Peryferie i miłosierdzie Boga – Franciszek przypomina, że „Miłosierdzie to imię Boga”, dlatego seniorzy, chorzy i cierpiący otaczani byli jego szczególną troską. W rozmowie pojawiają się również osoby żyjące w związkach niesakramentalnych, przedstawiciele środowisk LGBT+, migranci i bezdomni – ci, do których papież konsekwentnie wychodził z otwartym sercem.
  4. Dialog ze światem – Dominik Dubiel ukazuje tu perspektywę papieża pochodzącego spoza Europy, którego mentalność i sposób myślenia ukształtowało środowisko latynoamerykańskie. Dzięki temu czytelnik może lepiej zrozumieć jego niekiedy prowokacyjny język i odwagę w podejmowaniu tematów społecznych.

Aczkolwiek wnikliwemu czytelnikowi może zabraknąć rozwinięcia niektórych tematów, a poszczególne wątki mogą wydać się jedynie pobieżnie poruszone. Nawiązując wielokrotnie do argentyńskiego pochodzenia Franciszka i jezuickich korzeni jego sposobu bycia i działania, autor prawie nie wspomina – poza nielicznymi wyjątkami – o dzieciństwie i młodości papieża. Poza wzmianką o tym, że papież był jezuitą i że jego posługa jako Prowincjała oczekuje na rzetelną ocenę, w książce nie znajdziemy głębszej analizy jego jezuickiego życiorysu. Przytoczenie wspomnień współbraci, zwłaszcza tych, którzy znajdowali się pod jego opieką jako magistra nowicjatu lub przełożonego, mogłoby dodatkowo uzupełnić obraz papieża.

Rozmowa nie byłaby pełna, gdyby sam papież nie mógł zabrać w niej głosu. Dlatego każda z tych rozmów rozpoczyna się i kończy słowami Franciszka, które nadają ton całości oraz wyznaczają główne wątki poszczególnych części książki.

Franciszek. Papież z wszystkich stron to publikacja uczciwa, przejrzysta i inspirująca. Pozwala spojrzeć na papieża w sposób całościowy, ukazując jego styl działania, ignacjańską duchowość i gotowość do dialogu ze światem. To lektura dla wszystkich, którzy chcą wyjść poza nagłówki i naprawdę poznać człowieka oraz misję stojącą za jego pontyfikatem. A pełniejsze zgłębienie osobnych tematów pozostawmy kolejnym publikacjom Dubiela.

Olena Tkaczuk