Grób świętego Pawła znajduje się w Rzymie w Bazylice świętego Pawła za Murami (San Paolo Fuori le Mura). Papież Anaklet postawił nad grobem Pawła kaplicę, która przetrwała do IV wieku. Konstantyn Wielki w 324 roku rozpoczął budowę bazyliki, którą kontynuowali jego następcy. Ta wspaniała harmonijna budowla, zdobiona przez następne wieki była drugą pod względem wielkości bazyliką chrześcijańską. Jednak w 1823 roku uległa zniszczeniu  przez pożar.

Zrekonstruowana po pożarze bazylika (1823-1854) nawiązuje do konstantyńskiej. Poprzedza ją dziedziniec otoczony granitową kolumnadą; pośrodku umieszczono figurę świętego Pawła z mieczem. Świątynię poprzedza narteks, nad którym widoczna jest fasada ozdobiona złotą mozaiką. Tympanon wieńczący fasadę przedstawia mozaikę z Chrystusem na tronie, otoczonym przez świętych Piotra i Pawła. Po prawej stronie bazyliki znajduje się Święta Brama otwierana z okazji jubileuszu Roku Świętego; pochodzi z poprzedniej bazyliki.

Wnętrze świątyni o wymiarach 131 x 65 metrów podzielone jest na pięć naw przy pomocy ustawionych w rzędach osiemdziesięciu kolumn z granitu i alabastru. Pod łukiem tęczowym kończącym nawę główną umieszczony jest grób Apostoła przykryty gotyckim baldachimem wykonanym w 1285 roku. Podczas prowadzenia prac rekonstrukcyjnych znaleziono w tym miejscu kratę, jaką zwyczajowo przykrywano grób męczennika w czasach wczesnochrześcijańskich. W pobliżu odkryto groby innych osób. A także marmurową tablicę z IV wieku z napisem: „Paulo Apostolo. Mart.” (Paweł Apostoł Męczennik).

Nawa główna zwieńczona jest łukiem triumfalnym ozdobionym mozaikami z V wieku, z postaciami Zbawiciela i patriarchów. Apsyda ozdobiona jest również mozaiką w stylu bizantyjskim. Ukazano na niej Chrystusa na tronie w otoczeniu świętych: Piotra, Andrzeja, Pawła i Łukasza. Na ścianach naw znajdują się medaliony z wizerunkami kolejnych papieży, począwszy od świętego Piotra aż do obecnego. Legenda głosi, że gdy braknie miejsc na kolejne medaliony, nastąpi koniec świata. Warto jeszcze zwrócić uwagę na przylegający do bazyliki klasztor benedyktynów, którego dziedziniec otaczają krużganki z XIII wieku.

Trwając przez chwilę u grobu Apostoła Narodów, wsłuchajmy się w słowa o jego miłości do Jezusa:

Któż nas może odłączyć od miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy nagość, niebezpieczeństwo czy miecz? Jak to jest napisane: Z powodu Ciebie zabijają nas przez cały dzień, uważają nas za owce przeznaczone na rzeź. Ale we wszystkim tym odnosimy pełne zwycięstwo dzięki Temu, który nas umiłował. I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani Moce, ani co wysokie, ani co głębokie, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym (Rz 8, 35-39).

Drugi pobyt Pawła w więzieniu nie był długi. Dokonywano bowiem tylko formalnych przesłuchań. Los więźniów był w zasadzie przesądzony. Oczekiwano jedynie na wykonanie wyroku.

Paweł był obywatelem rzymskim. Przysługiwał mu zatem przywilej ścięcia mieczem. Wyroki wykonywano za murami miasta Pawła prowadzono Drogą Ostyjską (Via Ostiense) do miejsca zwanego Aqua Salviae. Zbliżał się moment ostatniego świadectwa. Co mógł odczuwać Paweł, pokonując tę kilkugodzinną drogę? Być może przywoływał w pamięci całe swoje życie, najpierw Żyda i Rzymianina, w końcu chrześcijanina. Zapewne wspominał pierwsze spotkanie ze Zmartwychwstałym pod Damaszkiem, apostolską działalność, podróże misyjne i założone przez siebie Kościoły, współpracowników. Pozostawiał za sobą imponujące dzieło. Kościoły, których podwaliny założył i doktrynę chrześcijańską, zawartą w listach. Sięgając wzrokiem wstecz na przebytą drogę, Apostoł mógł doskonale dostrzec trwałe owoce swej pracy: kwitnące gminy chrześcijańskie we wszystkich niemal zakątkach śródziemnomorskiego pobrzeża, czuwających nad ich rozwojem biskupów, tętno życia chrześcijańskiego wzmacniające się z dnia na dzień i zmierzające do nowych zdobyczy. Nowa religia kroczyła zdecydowanie na podbój świata, a swój rozpęd w dużej mierze zawdzięczała właśnie jemu (E. Dąbrowski).

Paweł został ścięty w Aqua Salviae, tuż za granicami Rzymu. Miejsce to zwane jest dziś Tre Fontane (Trzy Źródła). Nazwa nawiązuje do historii opowiedzianej w apokryfach. Głowa Pawła, według legendy, spadając, odbiła się trzy razy od ziemi i w tych miejscach trysnęły trzy źródła. Dzisiaj miejsce pozostaje pod opieką Trapistów. Już w V wieku stanął na nim kościół, który przebudowano w wieku XVI. Dzisiaj znajdują się tu trzy niewielkie sanktuaria, z czego jedno na miejscu egzekucji. Pokazywany jest również rzymski kamienny słup milowy, na którym, według starochrześcijańskiej tradycji, Paweł położył głowę. Kamień liczy ponad sto dwadzieścia centymetrów wysokości, co sugeruje, że egzekucji dokonano w pozycji stojącej.

Po śmierci Pawła, jego ciało zostało przeniesione przez chrześcijan na pole Lucyny. Było ono przeznaczone przez bogobojną rzymiankę na grzebanie chrześcijan. Relikwie Apostoła pozostały w tym miejscu do roku 258. Gdy nasiliło się prześladowanie chrześcijan za Waleriana, przeniesiono je wraz z relikwiami świętego Piotra do katakumb świętego Sebastiana na Via Appia, chroniąc je w ten sposób przed możliwą profanacją.

Z chwilą ogłoszenia edyktu mediolańskiego relikwie wróciły na swe dawne miejsce. Nad grobem Apostoła cesarz Konstantyn wzniósł niewielką bazylikę, którą później rozbudowywali i upiększali jego następcy, między innymi Walentynian II, Teodozjusz i Honoriusz. Dzisiejszy kształt bazyliki, zwanej Bazyliką świętego Pawła za Murami, pochodzi z XIX wieku.

Droga ostyjska i grób Apostoła Pawła (obok grobu świętego Piotra) należał od początku chrześcijaństwa do najzacniejszych miejsc pielgrzymkowych. Euzebiusz w swojej Historii kościelnej cytuje Gajusa rzymskiego, który wskazuje groby apostolskie, jako trofea starożytnego Kościoła: Ja zaś mogę pokazać trofea apostolskie. Wstąp na wzgórze Watykanu albo idź na drogę do Ostii, a znajdziesz tam trofea tych, którzy ten Kościół założyli. Jedna z tradycji głosi, że Piotr i Paweł zostali skazani na śmierć podczas tego samego prześladowania za panowania Nerona. Egzekucja Piotra, polegająca na ukrzyżowaniu głową w dół, odbyła się w pobliżu obelisku Nerona w parku założonym przez Kaligulę  położonym na Wzgórzu Watykańskim. Według legendy obydwu Apostołów wiedziono równocześnie poza mury miasta. Niedaleko za bramą Ostiense apostołowie rozstali się, a Piotr rzekł do Pawła: „Idź w pokoju mistrzu dobrych i przewodniku zbawienia sprawiedliwych”. I poszli, każdy swoją drogą na męczeństwo (A. Broż).

Paweł odszedł na spotkanie ze swym Mistrzem i Panem z poczuciem zrealizowanego powołania i spełnionej misji: W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiary ustrzegłem. Na ostatek odłożono dla mnie wieniec sprawiedliwości, który mi w owym dniu odda Pan, sprawiedliwy Sędzia, a nie tylko mnie, ale i wszystkim, którzy umiłowali pojawienie się Jego (2 Tm 4, 7-8).

Pytania do refleksji i modlitwy:

  • Jakie uczucia budzi we mnie myśl o śmierci?
  • Jak oceniam swoje dotychczasowe życie? Co chciałbym w nim zmienić? Co pozostawić? Co rozpocząć na nowo?
  • Co pozostanie po mnie?
  • Kto jest bliższy mojemu sercu i życiu: Paweł czy Piotr?
  • Czym najbardziej fascynuje mnie Apostoł Narodów?
  • Czego nauczyłem się od Pawła?

fot. autor