400. rocznica męczeństwa św. Jozafata Kuncewicza

Dnia 12 listopada br. minie 400 lat od chwili męczeńskiej śmierci abpa Jozafata Kuncewicza (ok. 1580-1623). O wydarzeniach związanych z tym Jubileuszem pisze o. Henryk Droździel SJ. Na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie można jeszcze obejrzeć wystawę mu poświęconą, a Papieski Instytut Wschodni zaplanował w połowie listopada konferencję naukową zatytułowaną „Tożsamość i kult: Jozafat Kuncewicz w wymiarze teologicznym, kulturowym i historycznym”.

Św. Jozafat poniósł śmierć męczeńską w 1623 roku w Witebsku. W 1643 r. został beatyfikowany, a w 1867 r. kanonizowany. Przed stu laty papież Pius XI w encyklice „Ecclesiam Dei” wydanej w dniu 300. rocznicy jego męczeńskiej śmierci (12.11.1923) tak napisał: „…wielka godność przypadła w udziale św. Jozafatowi, arcybiskupowi połockiemu obrządku wschodniosłowiańskiego, którego słusznie należy uznać za chwałę i podporę Słowian wschodnich, ponieważ trudno znaleźć innego, który by nadał ich imieniu większy blask lub który lepiej zatroszczył się o ich zbawienie, niż ten ich pasterz i apostoł, zwłaszcza za to, że przelał krew za jedność Kościoła świętego. Jest dla nas bardzo ważne, że z okazji trzechsetnej rocznicy jego najchwalebniejszego męczeństwa możemy odnowić pamięć o tak wielkiej osobistości”. (tłum. HD). Z woli papieża Jana XXIII dnia 25 listopada 1963 roku ciało św. Jozafata zostało pochowane pod ołtarzem św. Bazylego Wielkiego w bazylice watykańskiej. Nie znajdziemy jego imienia wśród osób wybranych przez Sejm i Senat RP na patronów roku 2023, pomimo iż wywarł wielki wpływ na Rzeczpospolitą w swoim czasie. Jednak jego osoba nie została całkowicie zapomniana w tym roku. Oto kilka wydarzeń związanych z 400 rocznicą męczeństwa św. Jozafata, które warto odnotować.

Collegium Suprasliense, Supraśl

Urocze miasto-uzdrowisko położone 15 km. na północ od Białegostoku w samym środku Puszczy Knyszyńskiej dynamicznie rozwija się także na polu kultury i nauki. Dzięki inicjatywom charyzmatycznego burmistrza Supraśla dra Radosława Dobrowolskiego, z wykształcenia i pasji historyka, we współpracy ze Stowarzyszeniem Collegium Suprasliense pod przewodnictwem prof. Mariusza Zemło odbywają się tu coraz częściej konferencje naukowe o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Jedna z nich miała miejsce 30 września br. i dotyczyła „Kultu Jozafata Kuncewicza w Rzeczypospolitej”. Organizatorom udało się zaangażować w to przedsięwzięcie przedstawicieli Collegium Suprasliense, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego, Centrum Kultury Religijnej im. Ihora Skoczyliasa, Programu badawczczego “Kijowskie chrześcijaństwo”, Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku, Zakonu Bazylianów Świętego Jozafata oraz lokalne parafie: Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu, oraz parafię Świętej Trójcy w Supraślu. Konferencję otworzyli — Arcybiskup Józef Guzdek, (archidiecezja białostocka), Biskup Arkadiusz Trochanowski (eparchia olsztyńsko-gdańska), prof. Mariusz Zemło (prezes Collegium Suprasliense) oraz ks. dr Bohdan Prach (wiceprezydent Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego).

W czasie konferencji omówiono i przedyskutowano następujące tematy: „O obecności św. Jozafata Kuncewicza w Wiecznym Mieście” (biskup prof. Michał Janocha, Warszawa), „Supraśl: związki i kult św. Jozafata Kuncewicza” (dr Radosław Dobrowolski, Supraśl), „Obrazy-ikony Jozafata Kuncewicza w XVII wieku. Przyczynek do dziejów ikonografii.” (prof. Andrzej Gil, Lublin), „Obraz i kult św. Jozafata Kuncewicza” (dr Joanna Tomalska, Supraśl), „Cherubin ku czci św. Jozafata Kuncewicza w kontekście tworzenia hymnów liturgicznych w metropolii kijowskiej” (prof. Jurii Jasinowski, Lwów), „Św. Jozafat Kuncewicz w życiu religijnym wspólnot rzymskokatolickich w Polsce” (dr Denys Pilipowicz, Kraków), „Kult św. Jozafata Kuncewicza w monasterze poczajowskim i na Wołyniu w XVIII wieku”. (dr Valentyna Łoś, Kraków), „Starodruki i rękopisy o Jozafacie Kuncewiczu w zbiorach Narodowego Muzeum im. Andrzeja Szeptyckiego we Lwowie.” (Anna Marunczak, Lwów), „Wpływ publicznego kultu św. Jozafata na tożsamość Kościoła unickiego”. (ks. Jauhien Usoszyn, Supraśl), „Duchowość świętego męczennika Jozafata i aktualność jego świadectwa dla współczesnego człowieka”. (o. dr Pavlo Krechun, ZSBW (Maria-Powcz, Węgry). Przedłużeniem konferencji, a raczej jej drugim zakończeniem była Msza św. celebrowana następnego dnia, 1 października, w kościele pw. Świętej Trójcy, a po jej zakończeniu „molebeń” (nabożeństwo) do św. Jozafata Kuncewicza i oddanie czci Jego relikwiom.

Papieski Uniwersytet Gregoriański, Rzym

Drugie godne odnotowania wydarzenie związane z rocznicą męczeńskiej śmierci św. Jozafata Kuncewicza miało miejsce na prowadzonym przez jezuitów Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. W przestronnym holu uczelni przy Piaza della Pilotta 4 otwarto wystawę pt. „Che siano tutti uno (Gv 17,21) Il 400º anniversario del martirio di San Giosafat Kuncewycz. Mostra.” [Aby wszyscy byli jedno (J 17,21). Wystawa z okazji 400. Męczeństwa św. Jozafata Kuncewicza]. Wystawa, otwarta 20 października potrwa do 20 listopada 2023. Przedstawia ona historię kultu i wizerunku św. Jozafata: obrazy, książki i ryciny Świętego Męczennika. Po raz pierwszy został tu wystawiony publicznie obraz będący kanoniczną podobizną św. Jozafata Kuncewicza (1867) namalowany na uroczystość kanonizacji, a także niedawno odkryty portret św. Jozafata, przypisywany malarzowi Sebastiano Conca (1680-1764). Kuratorem wystawy jest pani ambasador dr Sigita Maslauskaitė-Mažylienė a organizatorem Ambasada Republiki Litewskiej przy Stolicy Apostolskiej pod patronatem Marszałka Parlamentu Republiki Litewskiej, arcybiskupa metropolity wileńskiego Gintarasa Grušasa, arcybiskupa większego Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego Światosława Szewczuka we współpracy z Papieskim Uniwersytetem Gregoriańskim, Kurią Generalną Zakonu Bazylianów Św. Jozafata, Papieskiego Ukraińskiego Kolegium św. Jozafata, Opactwa św. Nilusa z Grottaferrata, Muzeum Dziedzictwa Historycznego Kościoła Wileńskiego i Uniwersytetu Katolickiego Ukrainy.

Organizatorzy wystawy w czasie jej otwarcia podkreślali, że ten święty mnich z zakonu o regule św. Bazylego Wielkiego, poświęcił swoje życie i twórczość poszukiwaniu jedności między chrześcijanami na terenach obejmujących Litwę, Polskę, Białoruś i Ukrainę, świadcząc o historycznych związkach Kościoła katolickiego obrządku wschodniego z Europą Zachodnią, a w szczególności z Rzymem jako jego duchową siedzibą. Zwracano także uwagę na jego związki z Wilnem (i jezuitami), gdzie dojrzewało powołanie Jozafata, na wkład, który wniósł w założenie zakonu bazylianów i dla rozwoju Unii Brzeskiej (1595-1596). Podkreślano, że był pierwszym kanonizowanym świętym Kościoła Wschodniego pozostającego w jedności z Rzymem w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów Polski i Litwy. Wstęp na wystawę jest wolny i bezpłatny. Trzeba tylko zgłosić chęć jej zwiedzenia na portierni, aby móc wejść na teren wystawy.

Papieski Instytut Wschodni (Orientale), Rzym

Kolejne warte odnotowania wydarzenie dotyczy przyszłości i jest związane z Pontificio Istituto Orientale (Papieskim Instytutem Wschodnim) znanym powszechnie jako „Orientale”. Instytut został utworzony przez papieża Benedykta XV w 1917 r. i powierzony przez Piusa XI jezuitom w 1922 r. Definiuje siebie jako wyższą uczelnię „której szczególną misją jest służba Kościołom Wschodnim”, poprzez jak to ujął Jan Paweł II, ukazywanie i udostępnianie „ogromnego bogactwa Kościoła Wschodniego, które […] są przechowywane w skarbcach ich tradycji” (św. Jan Paweł II, Orientale lumen, 4). Środkiem do tego celu są badania, nauczanie i publikacje związane z tradycjami Kościołów wschodnich w zakresie liturgii, teologii, patrystyki, historii, prawa kanonicznego, literatury i języków, duchowości, archeologii oraz zagadnień o znaczeniu ekumenicznym i geopolitycznym. Orientale (Piazza di Santa Maria Maggiore 7, Roma) będzie w dniach 13-14 listopada br. miejscem konferencji międzynarodowej pod hasłem: “Identity and cult: theological, cultural and historical dimensions of Josaphat Kuntsevych” (Tożsamość i kult: Jozafat Kuncewicz w wymiarze teologicznym, kulturowym i historycznym). Na stronie Instytutu pod adresem internetowym podanym poniżej można zapoznać się ze szczegółowym programem i planowanym przebiegiem całego wydarzenia*. Polskę reprezentują na konferencji: dr Radosław Dobrowolski (Col. Suprasliense), prof. dr Andrzej Gil (KUL), dr Natalia Nowak (UJ).

Święty Jozafat, człowiek, który jak my żył w „niełatwych czasach” ukazuje nam i dzisiaj, że naśladowanie Zbawiciela jest możliwe oraz jak ważne w tym są autentyczna modlitwa, umartwienie, i przylgnięcie do eucharystii. Jego doprowadziły do naśladowania Jezusa w przebaczeniu swoim zabójcom. Niech jego pobożność i przykład życia staną się i dla wszystkich inspiracją do szukania świętości i jedności w naszych trudnych czasach.

o. Henryk Droździel SJ
2.11.2023, Rzym

*https://orientalewp.kinsta.cloud/wp-content/uploads/2023/10/Kuntsevych-program.pdf
** Bazylianie, korzystając m.in. z doświadczeń jezuitów, przekształcili się ze zbioru niezależnych klasztorów mniszych w zakon prowadzący misje, parafie, szkoły i drukarnie. Zainteresowanych szczegółami odsyłam do artykułu dr. Dobrowolskiego pt. „Bazylianie — fenomen dawnej Rzeczpospolitej” w miesięczniku „Drogi Miłosierdzia” z grudnia 2017 r., ss. 30 – 31. https://dm.archibial.pl/numer/88/#page-30

Obraz na zdjęciu głównym: Mykola Azovskyj, San Giosafat Kuncewycz, 1946, Pontificio Collegio Ucraino di San Giosafat.

Fot. o. H. Droździel SJ