Pod takim tytułem ukazała się niedawno, opublikowana przez Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, książka będąca wspólną inicjatywą historyków zakonnych, skupionych w Komisji Historii i Tradycji przy Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce. Jak pisze w słowie wstępnym o. Zdzisław Gogola OFM Conv, praca ta „ma na celu dostarczenie podstawowych informacji o świadczeniu dobra Żydom niszczonym przez okupanta niemieckiego”, bowiem zakony męskie i żeńskie dołożyły wielu starań, by nieść pomoc ludności żydowskiej w krytycznym czasie holokaustu. „Niestety – pisze o. Gogola – nie podjęto wcześniej bardziej szczegółowych badań na ten temat, wiele informacji przepadło bezpowrotnie”. Tym niemniej, na podstawie dostępnych źródeł i relacji żyjących jeszcze świadków autorzy podjęli temat pomocy Żydom świadczonej przez członków różnych zakonów: jezuitów, franciszkanów, michalitów, zmartwychwstańców, paulinów, oblatów. Z pewnością, zakonników pomagających przetrwać Żydom w nieludzkich czasach a pochodzących z innych zgromadzeń, było więcej. Niniejsza publikacja otwiera zatem drogę do dalszych, poszerzonych badań na ten temat i udostępnienia ich wyników.
Najdłuższe teksty zamieścili redaktorzy książki: Stanisław Cieślak SJ i Aleksander Krzysztof Sitnik OFM. Jezuicki historyk, o. Cieślak, pracujący nad tym zagadnieniem od wielu lat, poszerzył tu o nowoodkryte fakty swoje wcześniejsze opracowania, przedstawione m. in. w książce pt. Kościół, Żydzi, Jezuici (red. M. Wenklar, Kraków 2021). Natomiast o. Sitnik zamieścił bardzo ciekawe wspomnienia Janiny Skowrońskiej-Feldmanowej z lat 1939-1945, które zachowały się w Archiwum oo. Bernardynów w Krakowie. To niezwykłe świadectwo żony profesora Józefa Feldmana kończy się znamiennymi słowami: „Opisałam to wszystko w tym celu, aby oddać sprawiedliwość instytucjom i pojedynczym jednostkom. Aby imiona ich i bohaterstwo świadczyły o wspaniałej postawie ludzi w tych nieludzkich czasach pogardy dla człowieka”.
Dzięki takim publikacjom jak ta poznajemy bohaterskich zakonników, którzy wyciągali w stronę prześladowanych Żydów pomocną dłoń, ryzykując a nawet płacąc własnym życiem. Wśród nich jest też niemała grupa jezuitów z o. Adamem Sztarkiem na czele – „Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata”.
Krzysztof Dorosz SJ
Zaangażowanie zakonów męskich w pomoc Żydom w czasie II wojny światowej, pod red. A. K. Sitnika OFM i S. Cieślaka SJ, Wydawnictwo Diecezjalne, Sandomierz 2024.
